Η φωτογραφική πράξη μπορεί να περιγραφεί και σαν μία πράξη τριών μεταβλητών —φυσικού, τεχνικού και αισθητικού χαρακτήρα— με τελεστή την υποκειμενικότητα του φωτογράφου. Αυτό μπορεί να μοιάζει με ευφυολόγημα και ίσως είναι, αλλά περιγράφει με σχετική ακρίβεια τη φωτογραφική διαδικασία: κάθε τιμή που αποδίδει ο φωτογράφος σε αυτές τις μεταβλητές επηρεάζει, πολλές φορές δραματικά, την αίσθηση μιας φωτογραφικής εικόνας. Το φως, για παράδειγμα, —σαν στοιχείο της φωτογραφικής φόρμας— δέχεται ένα εύρος τιμών, από το πολύ φωτεινό μέχρι το μαύρο σκοτάδι και χάρη σε αυτήν τη διαβάθμισή τα εικονιζόμενα σε μια φωτογραφική εικόνα, εκτός από όγκο και υφή, αποκτούν επιπλέον ιδιότητες: συμπεριφορά, ατμόσφαιρα, δυναμισμό κ.λπ. Γνωρίζουμε ότι παίζοντας, πχ., με τη διαβάθμιση του φωτός πάνω σε ένα αντικείμενο, το ρυθμίζουμε σαν φόρμα, προκειμένου να πετύχουμε έναν ιδιαίτερο τόνο στο τελικό αισθητικό αποτέλεσμα. Ταυτόχρονα όμως, μέσα από αυτή τη ρύθμιση, παρεμβαίνουμε  στη φυσιογνωμία και στον χαρακτήρα του, ορίζοντας και τη συμπεριφορά του απέναντι στα άλλα στοιχεία του φωτογραφικού κάδρου. Για να καταλήξω: όπως γνωρίζουμε όλοι, οι φορμαλιστικές επιλογές και οι ρυθμίσεις τους είναι αυτές που στο πλαίσιο μιας αισθητικής όχι μόνο διαφοροποιούν τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά των στοιχείων μιας σύνθεσης αλλά και τα εμπλουτίζουν, αποδίδοντας σε αυτά ρόλους με χαρακτήρα, ποιότητα και δυναμική. Κατά συνέπεια, τα μετασχηματίζουν έτσι, ώστε να υπερβαίνουν τελικά την πραγματικότητα από την οποία έχουν αντληθεί.

Οι επιλογές στη φόρμα, στη σύνθεση, στην οπτική γωνία, στο τι θα μείνει μέσα και τι έξω από το κάδρο, τα ISO, το διάφραγμα, η εστίαση κ.λπ.:  όλες αυτές οι ρυθμίσεις λεπτομερειών —για τις οποίες φλυαρούμε αλλά και αγωνιούμε συνεχώς— φυσικά και γίνονται για μια άρτια φωτογραφική εικόνα από τεχνική και αισθητική άποψη.  Όμως οι συνέπειες αυτών των επιλογών δεν σταματούν μόνο στο αισθητικό πεδίο.  Ακόμα και ερήμην των προθέσεων μας, το οπτικό αποτέλεσμα που διαμορφώνουν, μας υπαγορεύει ένα τρόπο προσέγγισης και ερμηνείας της εικόνας, δηλαδή, ένα νόημα. Ένα νόημα, που συνδέεται μεν μοναδικά με την παράσταση της φωτογραφίας αλλά συγχρόνως ωθεί αυτή την παράσταση στην υπέρβασή της, κατά τον βαθμό και τον τρόπο που τη σημασιοδοτεί στη συνείδηση και τον ψυχισμό του θεατή ως κάτι άλλο. ¹

Ας το πούμε καθαρά: η φωτογραφική εικόνα είναι πάντα η εικόνα ενός νοήματος. Όσο πιο ευρηματικές οι ρυθμίσεις της φόρμας και όσο πιο στιβαρή η αισθητική της τόσο πιο πολυεπίπεδο το νόημα που αποκτά η μορφή που το αποδίδει. Και όσο συμβαίνει αυτό τόσο  η παράσταση μιας φωτογραφίας αποκτά οντότητα ανεξάρτητη και πέρα από την πραγματικότητα που προέρχεται. Και ναι, όσοι το υποψιάζονται ήδη, σωστά αντιλαμβάνονται πως το νόημα είναι αυτό που συγκροτεί τόσο την έννοια της υπέρβασης όσο και του περιεχομένου της φωτογραφικής εικόνας. Και είναι πάντα, το νόημα, το αποτέλεσμα του χειρισμού της φόρμας που χρωματίζει την τελική μορφή μιας φωτογραφικής εικόνας. Εδώ να θυμίσουμε τον Winogrand² που περιέγραφε τη φωτογραφική πράξη σαν μάχη μεταξύ φόρμας και περιεχομένου. Μιας μάχης κατά την οποία το τυχαίο και η σχετικά αντικειμενική ουδετερότητα μιας φόρμας αντιστέκεται στην τιθάσευση και στους χειρισμούς που επιχειρούν να τη συνδέσουν με την απόδοση του νοήματος κάποιου περιεχομένου. Από την επιτυχία αυτής της μάχης, κρίνεται τελικά το αποτέλεσμα μιας φωτογραφικής δουλειάς: όταν ο φωτογράφος καταφέρνει να επιβληθεί στο υλικό του, το αποτέλεσμα είναι ένα φωτογραφικό έργο, που η μορφή του υποχρεώνει και τον πιο αδιάφορο να σταθεί και να στοχαστεί, με όσα μέσα διαθέτει, πάνω στο νόημα της. Και ενώ η παράσταση και η μορφή της φωτογραφικής εικόνας μας δίνει την άκρη στην αναζήτηση του νοήματος, η σημασία που έχει ή που αποκτά αυτό το νόημα για τον καθένα, πυροδοτεί την αισθητική και την πνευματική εμπειρία που σε άλλον παίρνει τη μορφή απόλαυσης, σε άλλον τη μορφή απέχθειας ή αντίθεσης κ.ο.κ. Αλλά για το θέμα αυτό θα επανέλθουμε σε άλλο σημείωμα 😉

Header Photo © Luigi Ghirri