Έχω την αίσθηση ότι μας διαφεύγει ένα ουσιώδες ζήτημα: πιστεύω, δηλαδή, πως μία φωτογραφική εικόνα, όσο “εικονάρα” και να είναι, όσο και να τη θαυμάζει κάποιος, όσο αφηγηματικό πλούτο και αν διαθέτει, όσο και αν θεωρηθεί, και δικαίως, masterpiece, πάντα από μόνη της θ φέρει το στίγμα του “τυχαίου” σαν μια “ζωγραφιά”, μίμηση ζωγραφικής, φτιαγμένη με τεχνικά μέσα. Δεν θα είναι ποτέ αυτή, έτσι από μόνη της, που θα δικαιολογήσει και θα κατοχυρώνει τη Φωτογραφία ως Τέχνη, ισότιμη με τις άλλες αλλά και ριζικά διαφορετική από αυτές. Εν τούτοις εξακολουθούμε, πολλοί ανάμεσά μας, να αποτιμούμε φωτογράφους και το έργο τους με αναφορά και κριτήριο τις χωριστές φωτογραφίες τους και η έννοια του φωτογραφικού έργου τέχνης εξαντλείται στην αναφορά μεμονωμένων φωτογραφιών. Φτάνουμε, μάλιστα, να λέμε όπως και ο, κατά τα άλλα οξυδερκής και εύστοχος, Ρολάν Μπαρτ: “δεν μου αρέσουν όλες οι φωτογραφίες ενός φωτογράφου”. Αλλά το ζήτημα δεν είναι “όλες οι φωτογραφίες του” αλλά αν υπάρχει ή δεν υπάρχει ένα ή περισσότερα έργα ενός φωτογράφου και, φυσικά, η σχέση μας με αυτά τα έργα.  Προφανώς δεν αναφέρομαι στην υποκειμενικότητα των επιλογών μας, που εξάλλου είναι επιβεβλημένη και απόλυτα σεβαστή. Επισημαίνω όμως το ενοχλητικό γεγονός πως αντιμετωπίζουμε το έργο των φωτογράφων αποσπασματικά, λες και αυτό να αφορά μόνο στην κατασκευή χωριστών εικόνων, όπως συμβαίνει με τη ζωγραφική, που η κάθε μια μπορεί να κριθεί χωριστά ως αυτόνομο έργο. Σπάνια αντιμετωπίζουμε τις φωτογραφίες ενός φωτογράφου στο πλαίσιο ενός έργου, ακόμα και όταν γνωρίζουμε πως είδαν το φως της δημοσιότητας και τις γνωρίσαμε ακριβώς μέσα από ένα έργο, συνήθως ένα βιβλίο ή μια έκθεση ή και τα δύο. Συνήθως αντιλαμβανόμαστε  αυτή καθαυτή την έννοια του φωτογραφικού έργου σαν ένα πλήθος φωτογραφιών που μπορούν εξίσου να συνυπάρχουν σε ένα βιβλίο, ή απλώς στο συρτάρι ή στο μπαούλο κάποιου. Τις αντιμετωπίζουμε σαν χωριστές εικόνες και μας διαφεύγει το έργο. Δεν κρίνουμε και δεν εμβαθύνουμε ποτέ στο έργο σαν τέτοιο.

Ε, λοιπόν, πιστεύω ότι παραμένουμε σε αυτή την, στρεβλή και κουτσουρεμένη αντίληψη, βολεμένοι μάλιστα με τις “πικτοριαλιστικές” ευκολίες του photoshop και των ψηφιακών φίλτρων, επειδή μας διαφεύγει η έννοια του έργου και η αναγκαιότητά του που είναι και η μόνη που δικαιώνει την ύπαρξη μιας τέχνης. Και φυσικά, μας διαφεύγει η φύση και η ιδιαιτερότητά του φωτογραφικού έργου τέχνης. Δεν αντιλαμβανόμαστε, ή έστω δεν αντιλαμβανόμαστε επακριβώς, αυτό που ορίζει με αναντίρρητο τρόπο τη Φωτογραφία ως Τέχνη, και ας υπερθεματίζουμε για την καλλιτεχνική πρόθεση του φωτογράφου και για τη Φωτογραφία ως καλλιτεχνικό εκφραστικό μέσο. Σίγουρα ο εντοπισμός που κάνω εδώ, δεν αφορά όλους όσους ασχολούνται με τη Φωτογραφία. Κάθε άλλο. Περιγράφει όμως αυτό που κυριαρχεί σε “σχολές”, σε “παρουσιάσεις” και ποικίλες εκδηλώσεις, στις συζητήσεις και στα social media. Νομίζω πως είναι χρήσιμο να ξεκαθαρίσουμε με όση σαφήνεια μπορούμε, πως δεν αρκεί να κρίνουμε την καλλιτεχνική αξία μιας φωτογραφίας αποκλειστικά και μόνο από την αισθητική αρτιότητα που ενδεχομένως διαθέτει από μόνη της, αλλά από το κατά πόσον είναι σε θέση να συναρθρωθεί μαζί με άλλες σε ένα φωτογραφικό έργο. Και για να το πω κάπως προκλητικά: κάθε φωτογραφία, ακόμα και αν είναι “ταυτότητας”, μπορεί να έχει καλλιτεχνική αξία στο πλαίσιο, πάντα, ενός φωτογραφικού έργου τέχνης.

Το τι μπορεί να χαρακτηρίσει ένα φωτογραφικό έργο, σαν έργο τέχνης είναι μια άλλη και πολλή ενδιαφέρουσα συζήτηση. Αυτό όμως που μπορεί να επισημανθεί εδώ είναι πως μία φωτογραφία μόνη της ποτέ δεν αντιπροσωπεύει ούτε μπορεί να θεωρηθεί η ίδια από μόνη της, φωτογραφικό έργο. Όσο τέλεια και να είναι δεν αποτελεί παρά μέρος ή λεπτομέρεια κάποιου έργου, που χωρίς αυτό πολύ δύσκολα θα μαθαίναμε την ύπαρξή της. Και αυτό γιατί η βασική μορφή ενός φωτογραφικού έργου, ακόμα και αν πρόκειται για ρεπορτάζ ή τουριστικές ή και αναμνηστικές φωτογραφίες, δεν είναι η μία φωτογραφία, όπως ίσως έχουμε συνηθίσει να πιστεύουμε, αλλά πάντα μια ομάδα φωτογραφιών, μικρή ή μεγάλη, που συγκροτεί ένα όλο. Μάλιστα, μιλώντας για τέχνη, η εικόνα και το νόημα αυτού του συνόλου πρέπει να πούμε πως υπερβαίνει την κάθε ξεχωριστή φωτογραφία αν και την προϋποθέτει αναγκαστικά.  Και επειδή πολλοί θεωρούν ως “ολοκληρωμένο έργο” μία συγκεκριμένη φωτογραφία, λόγω της γοητείας που ασκεί επάνω τους, θέλω να προσθέσω, επειδή το φαινόμενο αυτό συμβαίνει σε όλους μας, πως αυτό ούτε ισχύει ούτε αλλάζει και τίποτα.  Διότι αυτή η μία φωτογραφία που μας αρέσει, πάντα είναι μέρος ενός ευρύτερου έργου ασχέτως αν εμείς για διάφορους λόγους τυχαίνει να γνωρίζουμε μόνο αυτή τη φωτογραφία. Και προέρχεται συνήθως όχι από κάποιον τυχαίο, αλλά από ένα φωτογράφο που είναι γνωστός για το έργο του συνολικά. Και ενώ δεν θέλω να υποβαθμίσω την ανάγκη της άψογης λήψης κάθε φωτογραφίας, από άποψη περιεχομένου και αισθητικής, όμως, πρέπει να  επισημάνω όσο πιο έντονα μπορώ ότι, από άποψη φωτογραφικού έργου και μάλιστα έργου τέχνης, η δουλειά δεν σταματάει μόνο στη μια ή στις πολλές καλές φωτογραφίες. Διότι δεν θέλουμε απλά, από άποψη έργου μιλώντας πάλι,  ένα πλήθος ωραίων φωτογραφιών, αλλά ένα σύνολο φωτογραφιών που να συνέχονται μεταξύ τους ως προς τη φόρμα και το περιεχόμενό τους. Μόνο τότε μπορούμε να μιλάμε για φωτογραφικό έργο και, μάλιστα, τέχνης.

Φυσικά, η μορφή που θα λάβει ένα φωτογραφικό έργο είναι επιλογή του φωτογράφου και μόνον αυτού. Είτε πάρει τη μορφή ενός slideshow σαν αυτό του Antoine D’ Agata που είχα την τύχη να παρακολουθήσω πρόσφατα στο Void, είτε επιλεγεί η μορφή ενός zine, είτε ενός φωτογραφικού βιβλίου πιο κλασικά και μιας έκθεσης, η απόφαση είναι αποκλειστικά και μόνο του φωτογράφου και του τρόπου που αυτός συναρτά τη μορφή του έργου του με την απόδοση του περιεχομένου αυτού του έργου. ¹ Το αν θα λάβει αυτή την απόφαση μόνος του ή σε συνεργασία με κάποιον επιμελητή αυτό αφορά μόνο τον ίδιο και κανέναν άλλο. Φυσικά  το έργο του θα κριθεί και για τη μορφή με την οποία θα το παρουσιάσει, αλλά αυτό ως γνωστό είναι πρωθύστερο  και δεν είναι πρόβλημα που ο φωτογράφος μπορεί να λύσει παρά μόνο θυσιάζοντας το δικαίωμα να είναι αυτός και μόνον που αποφασίζει για το πως αντιλαμβάνεται και φέρει σε πέρας τη δουλειά και το έργο του. Το μόνο που θέλω να συμπληρώσω εδώ και να κλείσω το σημείωμα αυτό είναι πως ο τρόπος που αποφασίζει κάποιος να ολοκληρώσει παρουσιάζοντας το έργο του είναι αναπόσπαστο κομμάτι  της μορφής, αν δεν είναι αυτή καθαυτή η μορφή  αυτού του έργου…

Photo ©  Dimitris Venizelos