An Earth Odyssey
Η συλλογή An Earth Odyssey, του Χάρη Παναγιωτακόπουλου, φέρνει στο νου τη γνωστή ταινία 2001 A Space Odyssey, του Stanley Kubrick, βασικά χάρη στην τίτλο και το ύφος της. Όμως είναι κάτι πολύ περισσότερο από μια αναφορά στο αριστούργημα του Κιούμπρικ. Κατά βάση είναι ένα πλήρες φωτογραφικό δοκίμιο που καταφέρνει να περιγράψει όχι ένα χώρο ή μια στιγμή, αλλά την αίσθηση μιας δυστοπίας για κάτι που μας ορίζει και μας περιέχει ως θεατές αλλά και ως υποκείμενά του.
Αρχικά ας πούμε το προφανές: καμία εικόνα αυτού του έργου δε συνιστά αποκάλυψη μιας άγνωστης πραγματικότητας ή μιας ανοίκειας ή περιθωριακής κατάστασης. Παλιά κόμικς επιστημονικής φαντασίας, αρχαιολογία (ήδη) καταδύσεων, αφίσες της NASA, εικόνες ηλεκτρονικών συσκευών, εικόνες σημειώσεων και κειμένων, νταμάρια, σκουπίδια, τέχνεργα, ηλιακά πάνελ και αστροναύτες: με λίγα λόγια εικόνες εικόνων και πραγμάτων που προσδιορίζουν βασικά γνωρίσματα μιας εποχής εξερευνήσεων και εκσυγχρονισμού που μπορούμε να την αναγνωρίσουμε, σε όλη της τη διάρκεια, σαν “δική μας”.
Αυτό το φαινομενικά ετερόκλητο υλικό αποκτά συνοχή μέσα από την τονική ομοιομορφία ενός “κοσμικού ημίφωτος”, που θυμίζει την ατμόσφαιρα ταινιών επιστημονικής φαντασίας και των “ουφάδικων” των οποίων η κύρια πηγή φωτισμού προερχόταν από τις κονσόλες των video-games. Με τη δημιουργία αυτής της ατμόσφαιρας επιτυγχάνονται δυο πράγματα: το ένα είναι πως δημιουργείται ένα περιβάλλον όπου οι εικόνες εμφανίζονται σαν εναλλαγές και μεταβολές του χώρου· το δεύτερο, σαν συνέπεια του πρώτου, ακινητοποιεί τον θεατή εγκλωβίζοντάς τον σε μια αίσθηση του χρόνου που προσδιορίζεται από τις χωρικές μεταβολές που επιφέρει η εναλλαγή των εικόνων.
Η φωτογράφιση υπαρχόντων εικαστικών και φωτογραφικών στοιχείων τρίτων – π.χ. εδώ, εξώφυλλα από παλιά comics, αφίσες της NASA κ.ά.– , πρακτική γνωστή και ως οικειοποίηση, δημιουργεί ένα περιβάλλον αναπαράστασης, μέσα στο οποίο έχω την αίσθηση, ως θεατής, πως η σχέση μου με όσα βλέπω, έχει προϋπάρξει της συγκεκριμένης θέασης. Ενόσω, δηλαδή, η μια εικόνα ακολουθεί την άλλη, έχω την αίσθηση πως παρατηρώ εικόνες μιας ήδη βιωμένης εμπειρίας: της εμπειρίας από μια σχέση του εαυτού μου με τον κόσμο η οποία επηρεάζει αμοιβαία και τους δυο.
Εκτός από την οικειοποίηση εικαστικών και φωτογραφιών τρίτων, όμως, ιδιαίτερη σημασία έχει σαν λεπτομέρεια, η παρουσία εικόνων κειμένου μέσα στο σώμα του φωτογραφικού έργου. Το γεγονός δεν είναι ασυνήθιστο. Ήδη ο Δεπόλλας, [footnote]Γιάννης Στρατουδάκης, Photologio[/footnote] στη δεκαετία του 80, ενσωμάτωσε χειρόγραφες λεζάντες στο σώμα της φωτογραφίας με αντικειμενικό σκοπό την αποδόμηση της σχέσης εικόνας-ντοκουμέντου-λεζάντας. Εδώ όμως λειτουργεί διαφορετικά: πρόκειται για κείμενο που παριστάνεται ως φωτογραφική εικόνα, δηλαδή, σαν γεγονός και πράξη μέσα στο γίγνεσθαι. Κατ΄αυτή την έννοια, εύλογο είναι να αναρωτηθεί κανείς: αν μια εικόνα, που σύμφωνα με τη σύγχρονη ερμηνευτική, είναι ένα κείμενο με πολλαπλές αναγνώσεις και ερμηνείες, τότε η εικόνα ενός κειμένου είναι δυνατόν να ερμηνευθεί και να εννοηθεί διαφορετικά από ό,τι γράφει; Λογικά, και ναι και όχι.
Γεγονός είναι πως αν εκλάβουμε μια τέτοια εικόνα ως ανάγνωσμα, τότε το φωτογραφικό έργο διασπάται σε ετερογενή υλικά, όπου ο “λόγος” υπερισχύει και υποβαθμίζει τις εικόνες σε παρακολούθημά του. Εδώ όμως ο Χάρης δεν κάνει αυτό. Οι εικόνες κειμένου που παραθέτει, συμπεριλαμβανομένης και της εισαγωγικής, είναι στην ουσία παραστάσεις χρονικών στιγμών! Στη μεν εισαγωγική, ο χρόνος προσδιορίζεται από την “ψηφιακή γραμματοσειρά”, (γραφιστικό δάνειο και κόλπο εγνωσμένης αποτελεσματικότητας 🙂 ). Στην εικ. 6,[footnote]Η αρίθμηση αφορά στον παραπάνω πίνακα αυτής της παρουσίασης. [/footnote] η ασύμμετρη και κατατονική όψη των τριών στίχων, πεταμένων σχεδόν τυχαία στην άκρη του μαύρου φόντου, αντιφάσκει με την υπεροψία των όσων λέει ως κείμενο. Έτσι, δίνει σαν παράσταση πλέον, μια εικόνα της κρίσης των αξιών και των διακηρύξεων της εποχής μας, καθώς έχουμε φτάσει ήδη στο επικίνδυνο όριο που οδηγεί τα πράγματα ο φρενήρης “εκσυγχρονισμός” των πάντων: “everything that was possible, has already been done by the man… I’m attracted to the impossible”.[footnote]Κάθε τι που ήταν δυνατόν να γίνει από τον άνθρωπο, έχει ήδη γίνει. Έλκομαι από το αδύνατον[/footnote] Και στην εικ. 23, τέλος, μέσα από την παράσταση μιας υπογράμμισης, έχουμε την εξεικόνιση ενός στοχασμού πάνω στη δυνατότητα επιλογών όπως τίθενται εκ των πραγμάτων στο παρόν σε σχέση με το άλμα (ή τη διαφυγή, μήπως) προς τα άστρα και “το κοσμικό μέλλον του ανθρώπινου πολιτισμού”…
Έτσι, το τελικό αποτέλεσμα είναι ένα ενιαίο και με σαφή δομή φωτογραφικό έργο, όπου όλες οι εικόνες καθορίζουν η μια την άλλη σαν σύνολο, διαμορφώνοτας μια ανάγνωση που υπερβαίνει το κάθε επιμέρους στοιχείο που τη συγκροτεί. Η ανάγνωσή αυτή, φυσικά, επαφίεται στον καθένα και μάλιστα θα έλεγα πως σαν έργο, το An Earth Odyssey, ολοκληρώνεται προϋποθέτοντας την προσωπική αφήγηση τού καθενός.
Σε ότι με αφορά, πάντως, νομίζω ότι αυτό που απασχολεί τον Παναγιωτακόπουλο και παρουσιάζεται με αδρές γραμμές στη δουλειά του, δεν είναι αυτό καθαυτό το δυστοπικό περιβάλλον που βιώνουμε ούτε και η φυγή προς τα άστρα έτσι όπως διαμορφώνεται, ενδεχομένως, ως αναγκαστική λύση. Αυτό που βλέπω να τον απασχολεί ζωηρά, είναι το ζήτημα του τρόπου με τον οποίο γίνονται αποδεκτές, αν όχι με ενθουσιασμό πάντως χωρίς αντιρρήσεις, διαδικασίες και πράξεις που παράγουν, σε μικρή και μεγάλη κλίμακα, τη σημερινή εικόνα –και όχι μόνο την εικόνα– της Γης μας. Και, αντίθετα από ότι συνήθως καταγγέλλεται, αυτό συμβαίνει με βελούδινο, γλυκό και ευχάριστο τρόπο χάρη στην αποδοχή αυτών των πρακτικών από όλους εμάς, τα μέλη των οργανωμένων κοινωνιών του αναπτυγμένου κόσμου. Κυρίως επιτυγχάνεται μέσω του πολιτισμικού εποικοδομήματος, όπου με τη pop ή μαζική κουλτούρα αλλά και με τις θεσμικές διαδικασίες μετάδοσης της γνώσης, των πληροφοριών και της τέχνης “κατασκευάζεται” ένας ιστός συναίνεσης που μας διαμορφώνει ως υποκείμενα αναπαραγωγής αυτής της καταστροφικής συμπεριφοράς. Ναι, νομίζω, ότι αυτό που απασχολεί τον Χάρη είναι η ευδαίμων αποδοχή της μιζέριας μας, εκ μέρους ημών των ιδίων. Κάπως έτσι, δηλαδή…
Το site του φωτογράφου: https://xarisp.com/an-earth-odyssey/
Οι φωτογραφίες δημοσιεύονται με την άδεια του φωτογράφου στον οποίον ανήκουν
και όλα τα δικαιώματα πνευματικής ιδιοκτησία. Δεν επιτρέπεται η αναπαραγωγή τους χωρίς τη δική του συγκατάθεση.
Τα δικαιώματα του κειμένου μου ανήκουν και είναι ελεύθερο προς χρήση
από τον καθένα, αρκεί να αναφέρεται η πηγή του.