Η πραγματικότητα και τα εκφραστικά μέσα του φωτογράφου

Εξ όσων έχω αντιληφθεί μέχρι τώρα, το μόνο αδιαμφισβήτητο στη σχέση της Φωτογραφίας με την πραγματικότητα είναι πως η τελευταία παρέχει στον φωτογράφο υλικά και μέσα προκειμένου να εκφραστεί. Τα πράγματα και τα συμβάντα γύρω μας παρέχουν βέβαια το υλικό για τις παραστάσεις των φωτογραφικών εικόνων όμως η ιδιαιτερότητά αυτών των εικόνων δεν βρίσκεται στο ότι αποτυπώνουν κατά πλήρη αναλογία την πραγματικότητα όσο στο γεγονός πως αποτυπώνουν τις επιλογές που κάνει ο φωτογράφος εκφράζοντας την αντίληψη που έχει ή που αποκτά για τα πράγματα και τον κόσμο. Έτσι, οι επιλογές για την αποτύπωση των πραγμάτων ή των φαινομένων, όπως φερ’ ειπείν είναι το καδράρισμα και η η σύνθεση είναι κατά βάση προσωπικές επιλογές έκφρασης. Το φως, από την άλλη, που συχνά αναφέρεται ως το εκφραστικό μέσον της Φωτογραφίας μάλλον πρέπει να το αντιλαμβανόμαστε ως καταλύτη, ο οποίος αποκαλύπτει τις οπτικές ιδιότητες των πραγμάτων και μας επιτρέπει, μέσω της φωτογραφικής συσκευής, τη διαχείρισή τους για το σχηματισμό και τη λήψη φωτογραφικών εικόνων, κατά το δοκούν.

Οι οπτικές ιδιότητες των πραγμάτων καθώς αποκαλύπτονται με την επίδραση του φωτός παρέχουν στο φωτογράφο εκφραστικές δυνατότητες προκειμένου αυτός να εκφραστεί με την ποικιλία και την πολυσημία ενός οπτικού κώδικα. Ο κώδικας αυτός βασίζεται και λειτουργεί πάνω στο έδαφος της πολιτισμικής κοινότητας η οποία μας συνέχει σε ιστορικά διαμορφωμένες κοινωνίες και, άρα, μέσα σε αυτό το πλαίσιο, μπορεί να γίνει αντιληπτός και κατανοητός. Πρόκειται δηλαδή για έναν οπτικό κώδικα, που όπως και η γλώσσα του σώματος, δεν είναι μία “γλώσσα” με όλη τη σημασία της έννοιας, μπορεί όμως να αποδώσει, να εκφράσει και κυρίως να αποτυπώσει σε μια εικόνα, μια ορισμένη εμπειρία από τη σχέση μας με το φυσικό και κοινωνικό μας περιβάλλον. Μια εμπειρία καθαρά βιωματική και, συνάμα, αισθητική από την οποία υπαγορεύονται προσωπικές αντιλήψεις και συμπεριφορές καθώς συγκροτεί για τον καθένα μας τη γνώση μιας αλήθειας ενσώματης και πνευματικής ταυτοχρόνως. Ουσιαστικά μιλώντας για τέχνη των φωτογραφικών εικόνων, μιλάμε για την τέχνη της σύλληψης, της διαχείρισης και της απόδοσης των προκειμένων ¹ μιας παράστασης , όπως αυτές εμπεριέχονται στις οπτικές ιδιότητες των πραγμάτων αλλά και στις συνθήκες μέσα στις οποίες αυτές γίνονται αντιληπτές από τον φωτογράφο καθώς αποζητά τρόπους να εκφράσει την αισθητική εμπειρία που στάθηκε αφορμή για τον σχηματισμό ή τη λήψη μιας εικόνας.

Τα πράγματα κάτω από το φως φανερώνουν το σχήμα, τον όγκο, την υφή, τις αποχρώσεις και τη φωτεινότητα τους και μέσα από αυτά αποκτούμε την εμπειρία τόσο της παρουσίας τους όσο και της αίσθησης που μας προκαλούν ενώ, στη βάση όλων αυτών, δίνουμε μορφή στη σχέση μας μαζί τους. Είναι αλήθεια ότι η αισθητική και η βιωματική εμπειρία των πραγμάτων και των φαινομένων εγείρεται συχνά με απρόσμενο και συμπτωματικό τρόπο καθώς επίσης, πως η περιγραφή και η επίδραση αυτού του είδους των εμπειριών παραμένει απροσδιόριστη καθώς σχηματίζεται σε συνδυασμό με τις συνθήκες αλλά και την υποκειμενική μας κατάσταση σε μια δεδομένη χρονική στιγμή. Όμως σε αυτό οφείλεται εν πολλοίς η ιστορικότητα των φαινομένων και, κυρίως, η υποκειμενικότητα με την οποία γίνεται αντιληπτός ο κόσμος και το γίγνεσθαι από τον καθένα μας. Και  εξαιτίας της ιστορικότητας και της υποκειμενικότητας αυτής, η μορφή της σχέσης μας με τα πράγματα και τα φαινόμενα αλλάζει και μεταβάλλεται, ενόσω η αντίληψή μας γι’ αυτά εμπλουτίζεται, διαφοροποιείται και εξελίσσεται.

Η γνωστή και διαδεδομένη αντίληψη πως μια φωτογραφική εικόνα είναι έτσι κι αλλιώς καταγραφή του κόσμου και του γίγνεσθαι, είναι σωστή. Αλλά, όπως είδαμε και πιο πάνω, η καταγραφή αυτή γίνεται προκειμένου να εκφραστεί ο φωτογράφος. Οπότε, σαν πράξη δεν αφορά και δεν αποσκοπεί στα πράγματα. Αντίθετα αποσκοπεί στη συλλογή και στη διαχείριση των εκφραστικών στοιχείων που παρέχουν οι οπτικές ιδιότητες των πραγμάτων, προκειμένου να αποδώσουμε σε μια εικόνα, ένα ορισμένο αισθητικό περιεχόμενο. Κατ’ αυτή την έννοια γίνεται προφανές πως η Φωτογραφία, ακόμα και όταν μιλάμε για τέχνη, είναι αδύνατον να αποσυνδεθεί από την πραγματικότητα. Όχι μόνο γιατί θα στερηθεί το αντικείμενο των παραστάσεων των φωτογραφικών εικόνων, αλλά κυρίως διότι χωρίς τη διαχείριση των οπτικών ιδιοτήτων των πραγμάτων, τη σύλληψη και την οργάνωσή τους σε μια εικόνα, η Φωτογραφία αδυνατεί να υπάρξει σαν διαδικασία έκφρασης και, πολύ περισσότερο, σαν διαδικασία καλλιτεχνικής έκφρασης. Τελικά, ας μη ξεχνάμε πως αν μας ενδιαφέρει η πραγματικότητα και ασχολούμαστε με αυτήν είναι γιατί είμαστε εξαρτημένοι από αυτήν και ως εκ τούτου δέσμιοι μιας σχέσης μαζί της, κυριαρχικής και αντιθετικής. Αυτή ακριβώς η σχέση είναι και το περιεχόμενο κάθε τέχνης και η Φωτογραφία ως τεχνική της τέχνης των εικόνων, είναι ίσως η μόνη που επιτρέπει την έκφραση και την απεικόνισή της χωρίς καταφυγή στον μύθο…

Οι φωτογραφίες που ακολουθούν ανήκουν στα μέλη της ομάδας διαχείρισης των Φωτογραφικών Τετραδίων, τους οποίους και ευχαριστώ για την ευγενική τους παραχώρηση. Τις παραθέτω ως παράδειγμα άντλησης εκφραστικών δυνατοτήτων από τις οπτικές ιδιότητες των πραγμάτων και του τρόπου που παρεμβαίνει εκφραστικά η υποκειμενικότητα του φωτογράφου αποδίδοντας στις εικόνες την ιδιαίτερη αισθητική χροιά του φωτογράφου.

 Φωτογραφία κεφαλίδας © Ermis Kasapis