Κώστας Καψιάνης, Bliss

Πώς συνδέονται οι περικαλλείς αλλά περίκλειστες και κάπως σκυθρωπές προσόψεις κατοικιών αυτής της συλλογής φωτογραφικών εικόνων του Κώστα Καψιάνη, με την αναζήτηση ή και την κατοχή του “ιερού Γκράαλ” της φιλοσοφίας που είναι το Bliss, δηλαδή η ευδαιμονία και η μακαριότητα επί το ελληνικότερο; Πρόκειται μήπως για λογοπαίγνιο; Για λεπτή ειρωνεία ή για ανοιχτή χλεύη μπροστά στη θέα  κατοικιών που εμφανώς προορίζονται να στεγάσουν εύπορους συμπολίτες μας στις περιοχές και στα οικόπεδα φιλέτα ανά την επικράτεια; Συνιστούν μήπως οι φωτογραφίες αυτές κοινωνική κριτική για το kitsch ενός είδους μεταμοντέρνας αρχιτεκτονικής, στην ελληνική της εκδοχή; Όπως και να το δει κανείς είναι φανερό ότι οι εικόνες αυτές εκφράζουν μια στάση απέναντι στο φαινόμενο που παριστάνουν. Όμως, ποιο είναι το φαινόμενο;

Ας δούμε τις φωτογραφίες:

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

• 

Στις παραστάσεις αυτών των εικόνων βλέπουμε ένα συγκεκριμένο ειδος κατοχής πάνω στο χώρο που κρατά τον υπόλοιπο κόσμο όσο γίνεται πιο μακριά ελέγχοντας ή και απαγορεύοντας την πρόσβασή του. Βλέπουμε τείχη ως περίφραξη αυλών (εικ. 4, 11 και 16). Εισόδους ως σημεία ελέγχου της πρόσβασης (εικ. 1 και 7). Ιδιωτική εποπτεία σε ό,τι παραμένει, αναγκαστικά, ως περιβάλλων δημόσιος χώρος (εικ. 2, 5, 6 και 15) και, γενικά, την έντονη μέριμνα για  μια απόσταση ασφαλείας προς όλους (εικ. 10, 12, 14). Η ίδια η θέση των οικημάτων αυτών είναι ήδη απομονωμένη και μακριά από την πόλη (εικ. 9) –από εκεί δηλαδή, που εξελίσσεται η ζωή και οι δραστηριότητες στη σύγχρονη κοινωνία– , παρά του ότι αντλούν από αυτήν τον πλούτο και τους πόρους που επιτρέπουν τη δημιουργία και την ευημερία τους. Βλέπουμε, δηλαδή, σε αυτές τις εικόνες, το φαινόμενο που δημιουργείται όταν το πλούσιο τμήμα του πληθυσμού αντιλαμβάνεται την κατοχή του πλούτου κυρίως σε συνάρτηση με την αυτοσυντήρησή του, μετατρέποντάς τον έτσι ουσιαστικά, σε προνόμιο αλλά ταυτόχρονα και σε παράγοντα ανασφάλειας. Γι’ αυτό και φροντίζει να αποσπαστεί και να κρατήσει όσο γίνεται πιο μακριά του το υπόλοιπο πλήθος του κοινωνικού συνόλου, κατασκευάζοντας σε περιφρουρούμενες περιοχές άνετα και “ασφαλή” κτίσματα, μέσα στα οποία ο κάθε αφέντης “γίνεται κοινωνός της υπερηφάνειας αλλά και της αυξανόμενης αγωνίας του”[footnote] Franz Kafka, Το Κτίσμα, εκ. Άγρα, σημείωμα του εκδότη[/footnote].

Φωτογραφικά, ο Καψιάνης, προσεγγίζει το φαινόμενο αυτό όσο πιο άμεσα και απλά είναι δυνατόν: αξιοποιεί στο έπακρο τις καταγραφικές αρετές της Φωτογραφίας φροντίζοντας να τονίσει μόνο τα στοιχεία που χαρακτηρίζουν το φαινόμενο και το καθιστούν ορατό και διακριτό στη σύγχρονη κοινωνική ζωή. Καμιά φορμαλιστική εκζήτηση. Καμιά επίδειξη καλλιτεχνικής δεξιότητας. Απλά και μόνο μέσω του χειρισμού της οπτικής γωνίας, του κάδρου και μιας διακριτικής εμμονής στη ψυχρή κλίμακα των χρωμάτων,  ο θεατής κατευθύνεται στο ουσιώδες: δηλαδή, στην αναδυόμενη αντινομία μεταξύ του σκοπού –που είναι η ευδαίμων και μακάρια (ευτυχής) διαβίωση–  και του τρόπου με τον οποίο επιδιώκεται η επίτευξή αυτού του σκοπού που εκδηλώνεται ως διαδικασία διαχωρισμού, αποξένωσης και ανασφάλειας. Κατ΄αυτή την έννοια, μέσω αυτών των φωτογραφικών εικόνων, γινόμαστε μάρτυρες ενός παράδοξου που λειτουργεί ως βαθύ και διαρκές πολιτισμικό τραύμα.

Και εξηγούμαι: Πρόκειται για το γεγονός ότι, ενώ δεν μπορούμε να παραιτηθούμε από τον σκοπό της ευδαιμονίας –η οποία, ως πορισμός ηδονής και ως ικανότητα επιβίωσης[footnote] Παναγιώτης Κονδύλης, Η Ηδονή, η Ισχύς, Η Ουτοπία. εκ. Στιγμή, 1992 [/footnote] είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ύπαρξή μας–,  ούτε φυσικά και από τον υλικό και πνευματικό πλούτο που την προϋποθέτουν, διαπιστώνουμε πως, στην πράξη, η αντίληψη, τα μέσα και ο τρόπος που χρησιμοποιούμε για να την πετύχουμε και να τη διασφαλίσουμε μας οδηγούν στην αντίθετη κατεύθυνση, αναιρώντας τον επιδιωκόμενο σκοπό. Και είναι αυτή η ματαίωση τραυματική στη σφαίρα του πολιτισμού, καθόσον η επιδίωξη της ευδαιμονίας αλλά και της μακαριότητας είναι η κινητήρια δύναμη του ανθρώπινου πολιτισμού, τόσο στο τεχνολογικό όσο στο πνευματικό επίπεδο. Κατ’ αυτή την έννοια, το Bliss του Καψιάνη είναι πολύ περισσότερα πράγματα από μια ειρωνική ματιά πάνω στο αμφιλεγόμενο γούστο των πλούσιων προαστίων και των κατοίκων τους. Ως έργο, αναδεικνύει το παράδοξο του σύγχρονου πολιτισμού ο οποίος, παρά τις ανθρωπιστικές του καταβολές και διαβεβαιώσεις, όχι μόνο δεν επιλύει αυτή την αντινομία αλλά αντίθετα, μέσω των κυρίαρχων κατευθύνσεων και πρακτικών του, καθιστά τη λύση της διαρκώς πιο περίπλοκη και οδυνηρή.

Να συμπληρώσω κλείνοντας ότι, εκφραστικά, το Bliss κινείται στο ρεύμα των New Topographics. Παρά τον μισό αιώνα που κουβαλάει αυτό το ρεύμα στην πλάτη του, εξακολουθεί να παραμένει ακμαίο, δυναμικό και οξυδερκές εκφραστικό εργαλείο. Ο Κώστας Καψιάνης, με το συνολικό του έργο, αντλεί και συνεχίζει την παράδοση φωτογράφων όπως ο Stephen Shore και ο Alec Soth. Αξιοποιεί τη λιτή φόρμα των New Topographics για να οδηγήσει κάθε φορά το βλέμμα εκεί που η καθημερινότητα του τετριμμένου και του προφανούς μας εμποδίζει να δούμε τις ρωγμές και τα χάσματα ενός πολιτισμού που επαίρεται για τον ορθολογισμό του ενώ αποκαλύπτεται όλο και πιο παράλογος μέσα στο χρόνο…

Το copyright των φωτογραφιών ανήκει στον Κώστα Καψιάνη (© Kostas Kapsianis) τον οποίο και ευχαριστώ για την ευγενική παραχώρηση. Δεν επιτρέπεται αναδημοσίευσή τους χωρίς την άδεια και την αναφορά του Φωτογράφου.

Το site του Κώστα Καψιάνη: https://www.kostaskapsianis.com/about/