Φωτογραφία και χρόνος
Κάθε φωτογραφία έχει αυτονόητη αναφορά στον χρόνο. Αυτός που τη βλέπει ξέρει πως η φωτογραφία έγινε κάποια συγκεκριμένη χρονική στιγμή, που είναι η στιγμή της δημιουργίας της. Πέρα όμως από αυτό, που υπάρχει σε κάθε φωτογραφία, το περιεχόμενο της συγκεκριμένης φωτογραφίας του Evans καθώς και το έργο στο οποίο έχει ενταχθεί, ακόμη και η κατάσταση των φωτογραφιών και τα καρφιά που τις στηρίζουν -ως αντικείμενα- δημιουργούν και άλλες αναφορές στο χρόνο.
Η φωτογραφία περιλαμβάνεται στο βιβλίο των Agee και Evans Let us Praise Famous Men (1941). Οι Agee και Evans ταξίδεψαν το καλοκαίρι του 1936 στον αμερικάνικο νότο για μια ανάθεση από το περιοδικό Fortune. Δεν δημοσιεύτηκε άρθρο από τη συνεργασία αυτή, αλλά λίγα χρόνια αργότερα προέκυψε το βιβλίο. Συνεπώς υπάρχει αναφορά στην εποχή που η αμερικάνικη κοινωνία ταραγμένη από την κρίση του 1929, και με ορατά τα σημάδια του επερχόμενου πολέμου, αγωνίζεται να σταθεί στα πόδια της.
Μεγαλύτερο ενδιαφέρον έχει η σχέση του περιεχομένου της φωτογραφίας με τον χρόνο. Εδώ, μέσα στη φωτογραφία, έχουμε δυο φωτογραφημένες φωτογραφίες. Στη μια, της ηλικιωμένης γυναίκας, έχουμε αναφορά στον χρόνο που έχει περάσει, στην άλλη, με τα πέντε μικρά παιδιά, στο χρόνο της νιότης.
Υπάρχει και άλλη μια –έμμεση- αναφορά στο χρόνο, και αυτή είναι ο χρόνος που ο κάτοχος των φωτογραφιών τις έχει αναρτήσει στο σημείο της φωτογράφισης. Ο χρόνος ανάρτησης, που είναι ανεξάρτητος τόσο από το χρόνο της λήψης των φωτογραφημένων φωτογραφιών όσο και από τον χρόνο λήψης της ίδιας της φωτογραφίας, επαναπροσδιορίζει και το χρόνο των εικονιζόμενων φωτογραφιών. Δε μπορούμε να ξέρουμε ακριβώς, αλλά μπορούμε να εικάσουμε πολλά ενδεχόμενα. Αυτός που ανάρτησε τις φωτογραφίες μπορεί να ανήκει στην ενδιάμεση γενιά των δυο φωτογραφιών, οπότε «ταυτίζεται» λίγο-πολύ με το μοντέλο που αναφέρθηκε στην αρχή (εικόνα του χρόνου που έχει περάσει – χρόνος της νιότης). Υπάρχει ακόμη το ενδεχόμενο να είναι κάποιος από τα παιδιά της φωτογραφίας δεξιά. Τότε και οι δυο φωτογραφίες μιλούν για τον χρόνο που έχει περάσει, όχι όμως με τον ίδιο τρόπο. Ο χρόνος σε σχέση με τη δεξιά φωτογραφία είναι βιωματικός και μπορεί να περιλαμβάνει συναισθήματα όπως η νοσταλγία. Στην αριστερή ο χρόνος έχει περισσότερο «μνημειακό» χαρακτήρα. Είναι μια αναφορά στους προγόνους.
Τέλος ο θεατής της φωτογραφίας ανάλογα με την ιδιότητά του ή την ψυχοσύνθεσή του μπορεί να δει οποιονδήποτε από τους χρόνους που αναφέρθηκαν παραπάνω και όχι μόνο αυτούς. Ένας συντηρητής, για παράδειγμα, θα προβληματιστεί σχετικά με τα ίχνη που η χρήση και ο χρόνος έχουν αφήσει πάνω στο υλικό των φωτογραφιών. Ένας μελετητής θα μείνει στον προσδιορισμό —εκτός από τον τόπο— της χρονολογίας λήψης της φωτογραφίας και θα την εντάξει στο κατάλληλο σημείο του έργου που πραγματεύεται. Ένας επιμελητής μιας έκθεσης θα προσπαθήσει να αντλήσει από τη φωτογραφία τον χρόνο που ταιριάζει στο θέμα που θα προτείνει. Ένας θαυμαστής του μεγάλου φωτογράφου θα το συνδυάσει με τη ζωή του Evans. Τέλος ένας λάτρης της Τέχνης της Φωτογραφίας θα στέκει πάντα με θαυμασμό μπροστά στη δύναμη που μπορεί να κρύβει μέσα του ένα κάδρο που περιλαμβάνει δυο φωτογραφίες με μερικές «ταπεινές» φιγούρες από τον αμερικάνικο νότο του μεσοπολέμου.
***
Το βιβλίο Agee και Evans Let us Praise Famous Men επανεκδόθηκε αρκετές φορές και τελευταία από την Houghton Mifflin, το 2001. Μια επισκόπηση, από τους New York Times, που συσχετίζει το βιβλίο με την εποχή, υπό την επίδραση της οποίας δημιουργήθηκε, καθώς και την επιρροή του στην ιστορία της λογοτεχνίας και της φωτογραφίας στις ΗΠΑ, θα τη βρείτε εδώ