Ανάγνωση 2 “γυμνών” φωτογραφιών

του Ερμή Κασάπη

Έχω μπροστά μου δυο φωτογραφίες διάσημες για τα γυμνά που εικονίζουν. Όμως σκέφτομαι: η παρουσία του γυμνού, που υποτίθεται πως είναι το “θέμα” τους, αντί να τις κάνει να μοιάζουν μεταξύ τους, αντίθετα, τις διαφοροποιεί απολύτως. Φυσικά και υπάρχουν διαφορές στη φόρμα και στη σύνθεση. Οι δυο φωτογραφίες διαφέρουν όμως μεταξύ τους ουσιαστικά και όχι εξαιτίας της φόρμας και της σύνθεσής τους. Μιλάνε για διαφορετικά πράγματα, έχουν άλλο θέμα και αυτό, σε καμιά περίπτωση δεν αφορά στο γυμνό.  Αντίθετα, το γυμνό λειτουργεί και στις δύο φωτογραφίες απλά σαν μοτίβο, “σαν φορέας, δηλαδή, πρωτοβάθμιων ή φυσικών σημασιών”. ¹
Μάλιστα το γυμνό σώμα, ανάλογα με τη φυσιολογική του κατάσταση, τη στάση του, τις χειρονομίες του κ.τ.ό. αποκτά σαν μοτίβο διαφορετικές εκφραστικές ιδιότητες που μεταβάλλουν τη σημασία της παρουσίας του, σε κάθε περίπτωση.

#1, Η φωτογραφία του Graigie Horsfield

Στη πρώτη φωτογραφία του Craigie Horsfield, παριστάνεται, μεταξύ ενός γκρίζου τοίχου και ενός τραπεζιού, το γυμνό κορμί μιας γυναίκας στο μεταίχμιο της ηλικίας της. Το κεφάλι της είναι σκυμμένο, το πρόσωπο κρυμμένο ανάμεσα στους ώμους τα μαλλιά πέφτουν μπροστά και τα τεντωμένα χέρια της ακουμπάνε σαν να στηρίζονται αλλά και σαν να προσπαθούν να εμποδίσουν το τραπέζι να την πλησιάσει κι άλλο. Το τετράγωνο κάδρο και η τριγωνική φόρμα που σχηματίζει η σύνθεση μαζί με το γενικευμένο γκρι τόνο, επιδρούν ψυχολογικά για κάτι που δεν είναι ευχάριστο και που δεν μπορεί να σταματήσει με τίποτα και από κανέναν. Η ηλικία του σώματος, που έχει χάσει το νεανικό του σφρίγος, το σκυμμένο κεφάλι, η οδυνηρή εσωστρέφεια που υπονοείται από τη στάση του, η απώθηση, το στρίμωγμα ανάμεσα στον τοίχο και στο τραπέζι, όλα όσα, δηλαδή, συνθέτουν τη μορφή της εικόνας αυτής, δημιουργούν μια αλληγορία που μιλά για τον φόβο και το ψυχικό άλγος του ανθρώπου που βιώνει καταθλιπτικά το πέρασμα του χρόνου, την απώλεια του σφρίγους και την αναγκαστική υποχώρηση από τις χαρές της ζωής. Ο χρόνος και η υπαρξιακή αγωνία, ενόσω η έννοια του χρόνου βαραίνει υλικά πάνω στο κορμί και στην ψυχή με αδυσώπητη φορά, νομίζω πως είναι το θέμα αυτής της εικόνας. Ίσως και ο φόβος μαζί με το άλγος από την επικείμενη απώλεια της ερωτικής σαγήνης…

#2, Η φωτογραφία του Bill Brandt

Στη δεύτερη φωτογραφία, έχουμε πάλι ένα σχεδόν τετράγωνο κάδρο, ένα γυμνό γυναικείο σώμα που δεσπόζει σ’ αυτό καταλαμβάνοντας τα δύο τρίτα στα δεξιά της εικόνας, και έναν τοίχο που σχηματίζει γωνία πάνω στο αριστερό ένα τρίτο της. Το γυμνό σώμα περιορίζεται ασφυκτικά από το επάνω, κάτω και δεξί όριο του κάδρου και στο κενό που απομένει αριστερά ένα, στρωμένο με λευκό κάλυμμα, κρεβάτι καταλαμβάνει τη γωνία του δωματίου. Η προοπτική στη γωνία λήψης είναι τέτοια που αλλοιώνει τη σχέση των όγκων μεταξύ τους κάνοντας το δωμάτιο της φωτογραφίας να μοιάζει απελπιστικά μικρό σε σχέση με το σώμα της νέας γυναίκας. Το κρεβάτι στη γωνία του βάθους, κάπως μεταφυσικά υπερυψωμένο, μοιάζει να προβληματίζει την κοπέλα. Το γυμνό σώμα είναι νεανικό αλλά ώριμο και από τη στάση και τον τρόπο που κάθεται φαίνεται να το βαραίνει η αίσθηση αυτής της ωριμότητας. Όλη η εικόνα κάνει το δωμάτιο να φαντάζει σαν το παιδικό δωμάτιο ενός κοριτσιού, που έχει πια μεγαλώσει και σαν γυναίκα πια, δεν χωράει αλλά ασφυκτιά εντός του όντας υποχρεωμένη να ζει ακόμα σε αυτό. Το κρεβάτι, μονό και λευκοστρωμένο στη γωνιά με τα εικονίσματα και ένα μοναχικό φως, σαν να υπονοούν την άσπιλη παρθενικότητα και την αρετή της κόρης που όμως της είναι πλέον βάρος. Τα μαλλιά παρ’ ότι περιποιημένα και συγκρατημένα σε κότσο, που όμως μοιάζει έτοιμος να λυθεί, και ο τρόπος που κάθεται σκεφτική, απέναντι από το κρεβάτι, το κάνει να μοιάζει σαν να είναι ανεπιθύμητος προορισμός. Το δωμάτιο φανερώνεται σαν κουκούλι μέσα στο οποίο το κορίτσι μεταμορφώθηκε σε γυναίκα και ασφυκτιά πλέον σ’ αυτό. Η εικόνα μιας ανικανοποίητης επιθυμίας, της υποχρεωτικής παραδοχής για μια ακόμη μοναχική και ανέραστη βραδιά… Η απροσδιόριστη θλίψη της ανικανοποίητης προσμονής: τι άλλο θα μπορούσε να είναι το θέμα αυτής της φωτογραφίας;

Να λοιπόν που και στις δυο φωτογραφίες, φαίνεται πως το γυμνό σώμα λειτουργεί σαν καλλιτεχνικό μοτίβο, δηλαδή, σαν μέσον για να μιλήσει κάποιος για την ύπαρξη, τη συνείδηση και την ψυχή του ανθρώπου. Ίσως γιατί η γυμνότητα λειτουργεί σαν οθόνη, στην οποία προβάλλεται ο εσωτερικός κόσμος του ανθρώπου και γίνεται ανιχνεύσιμος όντας στην ουσία του άϋλος και μη ορατός. Υπ’ αυτή την έννοια, πιστεύω, η παρουσία του γυμνού σχεδόν ποτέ δεν είναι το θέμα στη φωτογραφία. Συνήθως πρόκειται για μια συμπαραδήλωση που νοηματοδοτεί την παράσταση της φωτογραφικής εικόνας προς την κατεύθυνση ενός νοήματος και μιας σημασίας που σχετίζεται με την έκφραση του εσωτερικού μας κόσμου, σε όλο το φάσμα των εκδηλώσεών του.